ایران، سرزمینی که با نبوغ قنات‌هایش کویر را به باغ بدل کرد و با ثروت منابعش تمدن‌هایی ماندگار آفرید، امروز در برابر آزمون‌هایی ایستاده که ریشه در غفلت‌های دیروز و کمبود آینده‌نگری برای امروز دارند. آب که رگ حیات این خاک است، انرژی که باید چرخ اقتصاد را بچرخاند، هوا که نفس شهر‌ها به آن وابسته است، خاک که بستر زندگی است و زیرساخت‌هایی که ستون پایداری‌اند، همگی نیاز به توجهی دوباره دارند. این چالش‌ها، نه دیواری نفوذناپذیر، که فرصت‌هایی برای بازاندیشی و بازسازی‌اند. ایران با تاریخ پرافتخار و مردمانی هوشمند، ظرفیت آن را دارد که با برنامه‌ریزی و همتی جمعی، آینده‌ای پایدار و شکوفا بسازد. امروز، زمان انتخاب است؛ گامی که اکنون برداریم، فردای این سرزمین را رقم خواهد زد.
آب حیات در تنگنا
آب، سرمایه‌ای بی‌بدیل برای ایران، تحت فشار برداشت‌های ناپایدار و مدیریت ناکافی گذشته قرار گرفته‌است. سفره‌های زیرزمینی، که قرن‌ها حیات کشاورزی و روستا‌ها را تضمین کردند، به دلیل حفر چاه‌های بی‌شمار و برداشت بیش از حد، رو به زوالند. فرونشست زمین در دشت‌های مرکزی، از قزوین تا فارس، زمین‌های کشاورزی را تهدید می‌کند، کاهش جریان رودخانه‌هایی، چون زاینده‌رود و کارون و خشک شدن تالاب‌هایی مانند گاوخونی و هورالعظیم، زنجیره‌ای از مشکلات را به دنبال دارد.
ناترازی انرژی در ثروت
انرژی که باید ستون فقرات اقتصاد ایران باشد، در تنگنای ناترازی گرفتار شده‌است. ایران با داشتن یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گاز و نفت جهان، نباید با خاموشی‌های تابستانی یا کمبود سوخت در زمستان مواجه باشد، اما این تناقض، نتیجه زیرساخت‌های فرسوده، یارانه‌های غیرهدفمند و الگو‌های مصرف غیربهینه است. نیروگاه‌هایی که سال‌ها بدون نوسازی مانده‌اند، نمی‌توانند پاسخگوی تقاضای رو به رشد شهر‌ها و صنایع باشند.
نفس افتاده شهر‌ها
هوای کلانشهر‌های ایران، از تهران و اصفهان تا اهواز و مشهد، در برخی فصول سال زیر سایه آلودگی سنگین می‌شود. ذرات معلق و گاز‌های آلاینده، که از خودرو‌های فرسوده، صنایع بدون فیلتر و سوخت‌های غیراستاندارد سرچشمه می‌گیرند، سلامت میلیون‌ها شهروند را تهدید می‌کنند. گزارش‌های جهانی نشان می‌دهند که آلودگی هوا سالانه هزاران نفر را در ایران قربانی بیماری‌های تنفسی و قلبی می‌کند و هزینه‌های هنگفتی به نظام سلامت تحمیل می‌کند.
خاک نیازمند مراقبت
خاک، بستر حیات و ضامن امنیت غذایی، در ایران با چالشی خاموش، اما جدی روبه‌رو است. فرسایش خاک، که در برخی مناطق ایران نرخ‌هایی بالاتر از میانگین جهانی دارد، دشت‌های حاصلخیز را به زمین‌های کم‌بازده یا بیابان بدل کرده‌است. شوری زمین‌های کشاورزی، ناشی از آبیاری نادرست و زهکشی ضعیف، تولید محصولات کلیدی مانند گندم، برنج و حبوبات را کاهش داده‌است. تخریب مراتع و جنگل‌زدایی در مناطقی مانند زاگرس، این روند را تشدید کرده و خطر بیابانی‌شدن را افزایش داده‌است.
حکمرانی منابع آینده‌ای پایدار
این چالش‌ها، هر چند در ظاهر متفاوتند، در یک حقیقت به هم گره خورده‌اند: نیاز به حکمرانی هوشمند و آینده‌نگر منابع. آب، انرژی، خاک و هوا در شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته عمل می‌کنند؛ ضعف در مدیریت یکی، دیگران را به مخاطره می‌اندازد. سیاست‌های کوتاه‌مدت و ناهماهنگ، که در گذشته منابع را تحت فشار قرار داده‌اند، امروز ما را به این نقطه رسانده‌اند، اما ایران، با نیروی انسانی خلاق، منابع طبیعی غنی و تجربه‌ای تاریخی در غلبه بر دشواری‌ها، توانایی تبدیل این موانع به فرصت‌هایی برای پیشرفت را دارد. آینده‌نگری، که دیروز کمرنگ بود، امروز باید قلب تصمیمات ما باشد.
راهکار‌ها
- مدیریت پایدار آبخوان‌ها و محدودیت برداشت از چاه‌های عمیق
- اصلاح الگوی کشت و ترویج محصولات کم‌آب‌بر
- توسعه فناوری‌های بازیافت آب و تصفیه پساب
- فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه آب
- نوسازی نیروگاه‌ها و افزایش راندمان تولید برق
- توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی
- اصلاح نظام یارانه‌ای انرژی برای تشویق مصرف بهینه
- ترویج استاندارد‌های لوازم برقی کم‌مصرف
- گسترش حمل‌ونقل عمومی پاک (مترو، اتوبوس برقی، دوچرخه)
- نظارت سختگیرانه بر صنایع آلاینده
- جایگزینی سوخت‌های پاک مانند گاز طبیعی فشرده
- افزایش فضای سبز شهری با درختان مقاوم
- اجرای کشاورزی حفاظتی برای کاهش فرسایش خاک
- جنگل‌کاری و مرتع‌داری پایدار
- توسعه زهکشی مدرن برای اصلاح خاک‌های شور
- حمایت مالی از کشاورزان برای روش‌های پایدار
- مقاوم‌سازی زیرساخت‌ها در برابر زلزله و سیل
- ایجاد سامانه‌های هشدار زودهنگام برای بلایای طبیعی
- مدیریت منابع آب برای مقابله با خشکسالی و سیل
- بازنگری طرح‌های شهری برای جلوگیری از ساخت در مناطق پرریسک
- ایجاد نهاد‌های مستقل برای نظارت بر مدیریت منابع
- انتشار گزارش‌های شفاف از وضعیت منابع
- جلب مشارکت جوامع محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد
- حمایت از پژوهش‌های علمی برای راه‌حل‌های بومی
ایران با میراثی غنی و ظرفیت‌هایی بی‌نظیر، شایسته آینده‌ای است که منابعش نه‌تنها حفظ شوند، که به سرمایه‌ای برای نسل‌های آینده بدل گردند. امروز با هر تصمیم هوشمندانه، گامی به سوی این آینده برمی‌داریم. این خاک پرگهر، در انتظار همت ماست.
